Umer Ibn el-Hatab
Allahu e ka vendosur tė vėrtetėn nė gjuhėn dhe nė zemrėn e Umerit. (hadith)
Jeta e Umerit
Gjatė sėmundjes sė tij tė fundit Ebu Bekr (radiallahu anhu) u kėshillua me njerėzit e tij, posaēėrisht me ata qė ishin mė tė shquarit prej tyre. Pas njė takimi, ata e zgjodhėn Umerin (radiallahu anhu) si trashėgimtar. Umeri qe lindur nė njė familje tė respektuar Kurejshite trembėdhjetė vite pas lindjes sė Muhamedit (sallallahu alejhi ue selam). Umeri njihej pėr diturinė e tij tė gjerė tė gjenealogjisė. Kur u rrit, Umeri (radiallahu anhu) ishte shumė i aftė nė kėtė degė tė diturisė dhe po ashtu nė artin e pėrdorimit tė shpatės, mundje dhe nė artin e tė folurit. Ai gjithashtu mėsoi tė shkruajė dhe tė lexojė derisa ende ishte fėmijė, qė ishte njė gjė shumė e rrallė nė Meke nė atė kohė. Umeri fitonte pėr jetė duke bėrė tregti. Tregtia e tij e ēoi atė nė shumė vende tė huaja dhe kjo i mundėsoi atij qė ti takojė tė gjitha llojet e njerėzve. Personaliteti i Umerit ishte dinamik, me njė vetėbesim tė madh, i sinqertė dhe i hapur. Ai gjithmonė e fliste atė qė kishte nė mendjen e tij edhe nėse ajo i bezdiste tė tjerėt.
Umeri (radiallahu anhu) ishte njėzet e shtatė vjeēar kur Muhamedi (sallallahu alejhi ue selam) deklaroi misionin e tij. Idetė tė cilat Pejgamberi i predikonte e hidhėruan atė aq shumė sa edhe njerėzit e tjerė tė dalluar tė Mekės. Ai ishte po aq i ashpėr ndaj ēdokujt qė e pranonte Islamin sa edhe tė tjerėt nga mesi i Kurejshitėve. Kur robi i tij femėr e pranoi Islamin, ai e rrahu atė derisa vetė u rraskapit, dhe i tha asaj, Unė u ndala sepse jam lodhur, e jo pėr shkak tė keqardhjes ndaj teje. Rrėfimi i pranimit tė Islamit nga ana e tij ėshtė mjaft ineresant. Njė ditė, derisa ishte pėrplot zemėrim kundėr Pejgamberit (sallallahu alejhi ue selam), ai nxorri shpatėn e tij dhe doli qė ta mbysė atė. Njė shok i tij e takoi rrugės. Kur Umeri i tregoi atij se ēkishte planifikuar, shoku i tij e informoi atė se motra e vetė Umerit, Fatima, dhe burri i saj gjithashtu e kishin pranuar Islamin. Umeri shkoi drejt te shtėpia e motrės sė tij dhe e gjeti atė duke lexuar Kuran. Ai iu vėrsul asaj dhe e rrahu pamėshirshėm. Duke qenė e mavijosur dhe e pėrgjakur, ajo i tha vėllait tė saj, Umer, ti mund tė bėsh ētė duash, por smundesh qė tė na i shmangėsh zemrat nga Islami. Kėto fjalė prodhuan njė efekt tė ēuditshėm nė Umerin (radiallahu anhu). Ēfarė ishte besimi i cili madje edhe gruan e dobėt e bėri aq zemėrfortė? Ai kėrkoi nga e motra qė ti tregojė atij se ēishte duke lexuar; ai pėrnjėherė qe prekur nė zemėr nga fjalėt e Kuranit dhe menjėherė e kapi tė vėrtetėn e tyre. Ai shkoi drejt te shtėpia ku qėndronte Pejgamberi (sallallahu alejhi ue selam) dhe iu betua atij pėr besnikėri.
Umeri (radiallahu anhu) nuk e mbajti fshehtė pranimin e tij tė Islamit. Ai i mblidhte Muslimanėt dhe falnin namaz te Kaba. Ky guxim dhe devocion i njė qytetari me ndikim tė Mekės e ngriti moralin e komunitetit tė vogėl tė Muslimanėve. Megjithatė, edhe Umeri po ashtu iu nėnshtrua keqtrajtimeve, dhe kur erdhi lejesa pėr migrim nė Meke, ai po ashtu iku nė Meke. Saktėsia e gjykimit tė Umerit, devotshmėria e tij ndaj Pejgamberit (sallallahu alejhi ue selam), sinqeriteti i tij dhe drejtėsia e tij i fituan atij besimin dhe mbėshtetjen nga Pejgamberi, qė ishte vetėm e dyta ndaj asaj qė i qe dhėnė Ebu Bekrit (radiallahu anhu). Pejgamberi ia dha atij titullin Faruk qė do tė thotė Ndarėsi i tė vėrtetės nga e pavėrteta. Gjatė Hilafetit tė Ebu Bekrit (radiallahu anhu), Umeri ishte ndihmėsi dhe kėshilltari mė i afėrt i tij. Kur Ebu Bekri vdiq, tė gjithė njerėzit e Medinės i bėnė zotimin e bėsnikėrisė Umerit (radiallahu anhu), dhe mė 23 Xhemedi-el-Ahir, 13 P.H., ai qe zgjedhur Halife.
Hilafeti i Umerit
Pasi qė hypi nė pozitė, Umeri u foli Muslimanėve tė Medinės:
...O njerėz, ju i keni disa tė drejta nė mua tė cilat gjithherė mund ti kėrkoni. Njėra prej tė drejtave tuaja ėshtė se nėse dikush prej jush vjen tek unė me njė kėrkesė, ai duhet tė ndahet i kėnaqur. Njė tjetėr prej tė drejtave tuaja ėshtė se ju mund tė kėrkoni qė unė mos tė marr asgjė me pa tė drejtė nga tė ardhurat e Shtetit. Ju po ashtu mund tė kėrkoni qė...unė tua pėrforcoj kufijtė dhe tė mos u vė nė rrezik. Ėshtė po ashtu e drejtė e juaja qė nėse ju shkoni nė betejė, unė tė kujdesem pėr familjet tuaja sikur qė babai do tė kujdesej derisa ju jeni larg. O njerėz, tė jeni tė vetėdijshėm pėr Allahun, mi falni gabimet e mia dhe mė ndihmoni nė detyrėn time. Mė ndihmoni nė vendosjen e sė mirės dhe ndalimin prej tė keqės. Mė kėshilloni nė lidhje me obligimet tė cilat mė janė ngarkuar nga Allahu. . .
Prej veēorive mė tė dalluara tė Hilafetit tė Umerit (radiallahu anhu) ishte zgjėrimi shumė i madh i Islamit. Veēas nga Arabia, Egjipti, Iraku, Palestina, edhe Irani erdhi nė mbrojtjen e qeverisė Islame. Por madhėshtia e vetė Umerit qėndron nė kualitetin e sundimit tė tij. Ai dha domethėnien praktike tė urdhėrave tė Kuranit
O ju qė besoni, qėndroni tė vendosur pėr drejtėsi si dėshmitar tė Allahut, madje edhe kundėr vetės suaj, apo prindėrve tuaj, apo tė afėrmėve tuaj, edhe nėse keni tė bėni me tė pasur apo tė varfėr, se Zoti mund ti mbrojė mė sė miri tė dytė. En-Nisa 4:135
Njėherė njė grua e akuzoi Halifen Umer (radiallahu anhu). Kur Umeri u paraqit nė gjykim para gjykatėsit, gjykatėsi u ngrit nė shenjė tė respektit ndaj tij. Umeri e qortoi atė duke thėnė, Ky ėshtė akti i parė i padrejtėsisė qė ti e bėre ndaj kėsaj gruaje!
Ai insistonte qė drejtuesit e caktuar nga ai tė jetojnė njė jetė tė thjeshtė, tė mos mbajnė roje te dyert e tyre dhe tu jenė nė dispozicion njerėzve nė ēdo kohė, dhe ai vetė vendosi shembull pėr ta. Shumė herė lajmėtarė dhe tė dėrguar tė huaj qė i ishin dėrguar atij nga gjeneralėt e tij, e gjetėn atė duke pushuar nėn drurin e palmės apo duke u falur nė xhami nė mesin e njerėzve, dhe ishte mjaft vėshtirė pėr ta qė tė dallojnė se cili njeri ishte Halifja. Ai kaloi shumė netė syhapur duke ecur rrugėve tė Medinės qė tė shohė nėse i nevojitej ndihma ndokujt.
Toni i pėrgjithshėm moral dhe social i shoqėrisė Muslimane nė atė kohė ėshtė mjaft mirė i ilustruar nga fjalėt e njė Egjiptiani, i cili qe dėrguar qė ti spiunojė Muslimanėt gjatė ekspeditės sė tyre ushtarake. Ai raportoi: Una kam parė njerėz, ku secili prej tyre e do vdekjen mė shumė sesa qė e do jetėn. Ata mė parė kultivojnė nėnshtrueshmėri sesa mburrje. Asnjėri prej tyre nuk u ėshtė dhėnė ambicieve materiale. Mėnyra e tyre e jetesės ėshtė e thjeshtė. . .Urdhėruesi i tyre ėshtė i barabartė me ta. Ata sbėjnė dallim nė mes superiorit dhe inferiorit, nė mes tė zotriut dhe robit. Kur afrohet koha e namazit, asnjė nuk mbetet prapa. . .
Umeri i dha qeverisė sė tij njė strukturė administrative. Departamentet e financave, ushtrisė dhe tė hyrave publike qenė vendosur. Ushtarėve tė rregullt u jipeshin rroga, si dhe bėhej regjistrimi i popullatės. Pastaj qe bėrė ekspertiza e hollėsishme e tokės pėr vlerėsimin e taksave tė paanshme. Qenė themeluar qytete tė reja. Zonat qė ranė nėn sundimin e tij qenė ndarė nė provinca dhe bėhej caktimi i guvernatorėve. Qenė shtruar rrugė tė reja, qenė mihur kanale tė reja dhe qenė ndėrtuar motele pėrgjatė rrugėve. Qe bėrė provizioni pėr pėrkrahjen e tė varfėrve dhe nevojtarėve nga fondet publike. Ai i definoi, me norma dhe me shembull, tė drejtat dhe privilegjet e jo-Muslimanėve, shembull i sė cilės ėshtė marrėveshja vijuese me tė Krishterėt e Jarusalemit:
Kjo ėshtė mbrojtja tė cilėn robi i Allahut, Umeri, Sunduesi i Besimtarėve i ka dhėnė njerėzve tė Eilijasė (Jarusalemit). Mbrojtja ėshtė pėr jetėt dhe pronat e tyre, kishat dhe kryqat e tyre, tė sėmurit dhe tė shėndoshėt prej tyre dhe pėr bashkė-fetarėt e tyre. Kishat e tyre sdo tė pėrdoren si vendbanim, as qė do tė rrėnohen, as qė do tė dėmtohen ata apo komplekset e tyre, apo kryqat e tyre, dhe as pronat e tyre sdo tė lėndohen nė asnjė mėnyrė. Pėr kėta njerėz sdo tė ketė detyrim nė ēėshtje tė fesė, dhe asnjėri prej tyre sdo tė pėsojė ndonjė lėndim nė llogari tė fesė...Ēfarėdo qė shkruhet kėtu ėshtė nėn marrėveshjen e Zotit dhe pėrgjegjėsinė e Pejgamberit tė Tij, tė Halifeve dhe tė besimtarėve, dhe do tė mbetet mirė pėrderisa ta paguajnė Xhizjen (taksa pėr mbrojtjen e tyre) qė u ėshtė ngarkuar atyre.
Ata jo-Muslimanė qė morėn pjesė nė mbrojtje sė bashku me Muslimanėt qenė shkarkuar nga pagimi i Xhizjes, dhe kur Muslimanėt u desh tė tėrhiqen nga njė qytet, jo-Muslimanėt e tė cilit e kishin paguar kėtė taksė pėr mbrojtjen e tyre, taksa u qe kthyer jo-Muslimanėve. Tė vjetrit, tė varfėrit dhe Muslimanėt dhe jo-Muslimanėt e paaftė qenė tė furnizuar njėjtė nga arka publike dhe prej fondit tė Zekatit.
VDEKJA E UMERIT MĖ 23 P.H., KUR AI U KTHY PREJ HAXHIT NĖ MEDINE; ai i ngriti duart e tija dhe u lut,
O Zot! Unė jam vjetėruar, eshtrat e mia janė lodhur, fuqitė e mia janė dobėsuar, dhe njerėzit pėr tė cilėt jam pėrgjegjės janė shpėrndarė larg. Mė thirrė tek vetja Jote, Zoti im!
Pak kohė mė vonė, kur Umeri (radiallahu anhu) shkoi nė xhami pėr ta udhėhequr namazin, njė zjarrputist me emrin Ebu Lulu Ferozi, i cili kishte armiqėsi me Umerin nė njė ēėshtje personale, e sulmoi atė me thikė dhe e therri disa herė. Umeri u tund dhe ra nė tokė. Kur mėsoi se vrasėsi ishte zjarrputist, ai tha, Falenderimi i qoftė Allahut qė ai nuk ėshtė Musliman.
Umeri vdiq nė javėn e parė tė muajit Muharrem, 24 P.H., dhe u varros anash pranė Pejgamberit (sallallahu alejhi ue selam).